Zuiver Bosrijk: ‘Biobased bouwen met hout en bamboe’

The Supermakers serie #4

In Meerhoven nadert de bouw van het project Zuiver in de woonbuurt Bosrijk de eindfase. Drie clusters van in totaal 32 houten woningen zijn gepositioneerd in een uitgekiend landschapsontwerp. Dit project is een schoolvoorbeeld van bouwen met een CLT-constructie en een biobased bamboe gevelparket. Een unieke combinatie die vakmanschap vereist in design, engineering en uitvoering. Samen met Arcon houtconstructies en Awood delen we onze ervaringen.

Sculpturen in het landschap

De drie houten woongebouwen van Zuiver zijn in het plan naar de randen geschoven, zodat er in het midden een openbare, gezamenlijk landschap ontstaat. Voor Mai Henriksen van MKA voelt het aan als een open plek in het bos. “De houten woningen zijn met het trapsgewijze ontwerp gepositioneerd als sculpturen in een beeldentuin. Door de warme, uitstraling en de open structuur van de gevels is de connectie tussen binnen en buiten van uitzonderlijke kwaliteit. Bewoners wonen ín het bestaande landschap. Dat is echt uniek in combinatie met het houten ontwerp.”

Denken in hout, handelen in hout

Een niet alledaags ontwerp in hout vraag om kennis en kunde. Zo werd het ontwerp van MKA door Arcon houtconstructies onder de technische loep genomen. Samen met MKA heeft Hans van der Grinten heel wat uitdagingen moeten tackelen in de fase van ontwerp naar technische engineering. “Wanddiktes, positionering van wanden, overstekken, vrijwel alles wat is ontworpen is technisch bijgeschaafd om het constructief realiseerbaar en optimaal te maken. Een intensief traject waar we samen met MKA hard aan getrokken hebben. Het maakt echt uit dat de ontwerpers van MKA in hout denken en handelen. Ze kennen de bibliotheek met standaardmaten, kunnen in hout detailleren én kennen de verwachtingen van bepaalde productkeuzes. Daar is goed onderzoek naar gedaan. Samen hebben we in het bouwteam het design naar dit geweldige eindresultaat gebracht.”

Ontwerpkeuzes

Over ontwerpen met hout is Hans heel duidelijk: “Je moet hout inzetten daar waar het kan en beton en staal daar waar het moet. Zet materialen in waar ze het best tot hun recht komen. Kunnen we alles in hout bouwen? Ja, natuurlijk. Is dat kostenefficiënt? Soms wel, maar zeker niet altijd. Hybride constructies zijn soms vanuit toepassing en kosten een juiste oplossing. Beton is een heel goed product voor ondergronds. Daarom is het in Zuiver op deze manier toegepast. Hout is echt een product voor bovengronds, mits je het op de juiste, duurzame wijze toepast. Over de koppelingselementen naar de fundatie en de vloeren is heel goed nagedacht, zodat het project volledig circulair en remontabel is. Je wilt op voorhand het liefst een project compleet in houtbouw ontwerpen, maar dat is uit het oogpunt van techniek en kosten altijd een discussiepunt.” Mai herinnert zich de discussies nog goed. “We hebben woningen ontworpen met een brede beukmaat, maar hout kent een maximale overspanning. Om ontwerpkeuzes te behouden is in sommige gevallen gekozen voor een opossing in de vorm van stalen balken. Je kunt dat wel in hout maken, maar dan moet je overdimensioneren en dan krijg je enorme balken en kleine gevelopeningen. Dat gaat ten koste van de totale woonbeleving van de bewoners. Dat wilden we niet.”

Houtbouwmythes ontkrachten

Er zijn nogal wat houtbouwmythes. Zo zijn ‘hout is niet brandveilig’, ‘voor hout moet bos gekapt worden en dat is niet duurzaam’ en ‘hout is veel gehoriger dan beton’ veelgehoorde houtbouwmythes waar we bij ieder project mee te maken hebben. “Omdat houtbouw in Nederland nog geen gemeengoed is, moet dat bij ieder project weer opnieuw ontkracht worden. Als bouwen in CLT gangbaar wordt, dan verdwijnen de mythes vanzelf.” Toch wil Hans nog even op twee mythes ingaan: “Hout brandt, dat is inherent aan het materiaal, maar het brandt heel langzaam in. Het kent geen uitzetting en is brandstabiel. Het duurt uren voordat een houten constructie het pas begeeft. Door hout extra te bekleden met een fermacel of gipspaneel wordt de brandweerstand zelfs nóg hoger. Daarnaast is bouwen in hout wel degelijk duurzaam. Duurzame houtbouw leidt namelijk op drie manieren tot CO₂-reductie, namelijk door CO₂ vast te leggen in bossen; door CO₂ vast te leggen in de gebouwde omgeving én door CO₂-uitstoot van traditionele bouw te vermijden.”

Gevel van… bamboe?!

Kijk je naar de gevelbekleding, dan denk je ‘dat is hout’. Maar niets is minder waar. De gevel is een natuurlijke jas, gemaakt van bamboe. Het ziet er gewoon uit als hout, maar heeft een andere structuur. “Bamboe is geen houtsoort, maar een grassoort. Een landbouwproduct zelfs”, vertelt Wim van Awood trots. “Het groeit niet alleen ontzettend snel, het heeft alle voordelen van hout zonder de nadelen. Moso bamboo, wat hier in Zuiver is toegepast, is een gelsoten gevelparket en is zeer slagvast met een mooie uitstraling. Het neemt nauwelijks vocht op, slaat CO₂ op en vergt geen onderhoud. Net als hout vergrijst bamboe op natuurlijke wijze. Het verschil zit in de belasting op het milieu. Een boom heeft tientallen jaren nodig voordat het ‘kapklaar’ is, terwijl bamboe in vijf jaar volgroeid is. Bamboe heeft duurzaamheidsklasse 1 en kan zelfs lokaal in Nederland geproduceerd worden. En niet onbelangrijk; er zit 25 jaar garantie op.”

Drie tips voor vakgenoten

Voor ontwikkelaars, corporaties en bouwers die met houtbouw in woningbouwprojecten aan de slag gaan, hebben Mai, Wim en Hans een drietal tips uit eerste hand:

1. Ontwerp vanaf de eerste streep in BIM

“We merken dat veel partijen nog steeds met platte tekeningen werken. Dan moet je vooral denken aan de verschillende toeleveranciers en installatiebedrijven. Kies de juiste architect en kies partners die werken in 3D BIM gewend zijn. De combinatie van vooraf het gebouw al digitaal kunnen bouwen, knelpunten vroegtijdig kunnen signaleren en de gebouwelemeneten volledig kunnen prefabriceren, is goud waard.”

2. Kies prefab en hou het bij prefab

“Omarm de kracht van prefab. Veel partijen denken nog te traditioneel. Dat ze op de bouw nog kunnen vrezen en boren. Nee! Denk daar vroegtijdig over na en ga niet op het laatste moment nog vanalles aanpassen. Het aantal handelingen op de bouw moeten we tot een minimum beperken. Laat het alsjeblieft een IKEA -pakket worden voor gevorderden, waarbij álle partners hun inbreng hebben kunnen geven in het digitale model.”

3. Laat houtbouwer en gevelbouwer vroeg aansluiten

“Het liefst in een zo vroeg mogelijk stadium. Het ontwerp krijgt dan gelijk de optimale productiemaatvoeringen in de constructie. Later aanpassen heeft enorme gevolgen. Er is nog steeds angst om professionals vroegtijdig te betrekken. Doe je dat wel, dan komt dat écht ten goede aan de kwaliteit van het eindproduct.”